Teken
Werken in de natuur vergroot het risico op tekenbeten aanzienlijk, met een zes keer hoger risico dan de gemiddelde Nederlander. Teken kunnen ernstige ziekten zoals de ziekte van Lyme en tekenencefalitis overbrengen. Het is cruciaal voor werkgevers en werknemers om preventieve maatregelen te nemen en te weten hoe te handelen bij een tekenbeet om gezondheidsrisico’s te minimaliseren. Deze maatregelen omvatten het dragen van beschermende kleding, het gebruik van tekenwerende middelen, en het regelmatig controleren op teken tijdens je pauzes en na werk in risicogebieden.
Teken in bos en natuur
Het risico op tekenbeten is hoger in bossen, hoog gras en struikgewas, waar teken leven en wachten op een gastheer. Niet gek dat mensen die in bos en natuur werken veel vaker te maken krijgen met een tekenbeet dan de gemiddelde Nederlander. Tekenbeten blijven vaak onopgemerkt, wat het risico op het ontwikkelen van door teken overgedragen ziekten verhoogt. Maatregelen moeten er dus op gericht zijn om:
- tekenbeten zoveel mogelijk te voorkomen
- aanwezigheid van teken op het lichaam snel te ontdekken
- bij tekenbeten correct te handelen en alert te zijn op ziekteverschijnselen
Ziekte van Lyme
Gemiddeld is één op de vijf teken besmet met de ziekte van Lyme, die ze kunnen overbrengen op mensen. De meeste mensen worden niet ziek na een tekenbeet. De kans op de ziekte van Lyme na een tekenbeet wordt geschat op één tot drie procent. Maar als je de ziekte wel oploopt, kan dat vervelende gevolgen hebben. Als de teek zo snel mogelijk en op de goede manier wordt verwijderd is de kans op de ziekte van Lyme kleiner, maar besmetting blijft mogelijk. Lees meer in onze folder.
Tekenencefalitis (TBE)
Een zeer klein deel van de teken in Nederland is besmet met het TBE-virus, dat staat voor tick-borne encefalitis. TBE verloopt meestal ongemerkt of met griepachtige klachten. Een deel van de besmette mensen krijgt daarna echter te maken met een tweede fase met veel ernstigere klachten. In het ergste geval zelfs hersenvliesontsteking. In de folder lees je meer over tekenencefalitis, hoe je het herkent en wat je moet doen bij een mogelijke besmetting.
Preventie
Maatregelen ter preventie van tekenbeten zijn onder andere:
- Het dragen van sluitende kleding met lange mouwen en pijpen
- Het dragen van beschermende kleding, bijvoorbeeld met permetrine geïmpregneerde kleding, een werkbroek met binnenpijp of kleding bespoten met 30-50% DEET.
- Het insmeren van onbedekte delen van het lichaam met insectenwerend middel dat 30-50% DEET bevat (lees altijd de gebruiksaanwijzing op de verpakking).
Als waarborg voor een goede teekwerendheid én veiligheid van de drager van de kleding is een NEN-norm ontwikkeld die aangeeft waaraan kleding met permethrine moet voldoen (NEN 8333).
Controle op teken
Controleer tijdens het werk geregeld je kleding op teken, vooral als je op de grond hebt gezeten. Doe na het werk altijd een uitgebreidere controle, op zowel kleding als lichaam. Dit kun je het beste systematisch aanpakken, waardoor het een routine wordt en er geen enkel plekje overgeslagen wordt. Door de routine hoeft het ook niet meer dan enkele minuten te duren. In het filmpje van Stigas over tekencontrole zie je hoe je dit doet.
Ook wordt in de video ingegaan op voorzorgsmaatregelen om verplaatsing van teken van buitenkleding naar andere kleding in huis te voorkomen.
VBNE heeft een handige sticker voor kleedruimtes, toilet of douche, als reminder voor systematische tekencontrole. Bestel gratis een setje stickers bij VBNE. (stuur een mail naar info@vbne.nl o.v.v. Tekencontrole – setje stickers)
Wat te doen bij een tekenbeet
Na een tekenbeet is het essentieel om de teek zo snel mogelijk en op de juiste manier te verwijderen, bij voorkeur met behulp van een pincet of tekentang. Noteer de datum van de tekenbeet in je agenda en houd de plek waar je bent gebeten in de gaten. Raadpleeg bij tekenen of symptomen die passen bij de ziekte van Lyme de huisarts of bedrijfsarts. Die kan zo nodig verwijzen naar een Lyme-poli voor nader onderzoek.
Veelgestelde vragen
Teken
Wat zijn teken en waar bevinden ze zich?
Antwoord
Wie graag recreëert in een groene omgeving zoals bos, duin, park of tuin, maar vooral wie professioneel in het groen werkt, kan er niet om heen: er bestaat een grote kans op een tekenbeet. Van een tekenbeet kunt u ziek worden, in Nederland gaat het dan vooral om de ziekte van Lyme en Tekenencefalitis. Om die reden is het belangrijk om tekenbeten te voorkomen en na een bezoek aan het groen, regelmatig op tekenbeten te controleren. Heeft een teek u gebeten? Dan is het belangrijk om de teek snel te verwijderen en gedurende drie maanden te letten op de eerste symptomen van de ziekte van Lyme en Tekenencefalitis.
Teken zijn erg kleine platte spinachtige diertjes. Ze zijn vooral te vinden in bossen en duinen en soms ook in parken en tuinen. Teken zitten vooral in de buurt van bomen en struiken op plekken waar de bodem bedekt is met hoog gras en een laag verterende bladeren of mos. Aanwezigheid van (wilde) dieren zoals egels, muizen, vogels en reeën vergroot de kans op teken. Teken komen van onderen, ze stappen op passerende dieren of mensen. Teken vallen niet vanuit een boom op mensen. Eenmaal vastgegrepen, gaat de teek aan de wandel over zijn “prooi”, tot hij een plekje vindt waar hij zich vast kan bijten. De teek kan mensen overal op de huid bijten, maar heeft voorkeur voor liezen, knieholtes, oksels, de bilspleet, randen van het ondergoed, achter de oren en rond de haargrens in de nek.
Tekenradar
Op www.tekenradar.nl vindt u actuele tekenbeetmeldingen, een overzicht van waar de meeste tekenbeten in Nederland worden gemeld en de cijfers van de huisartsenpeiling. Heel informatief. Ook informatie over afgeronde en lopende onderzoeken staat erop. Bij een hoge tekenactiviteit is het des te belangrijker om een tekencheck te doen. Op deze website ziet u ook foto’s van verschillende voorbeelden van de rode ring of vlek.
Hoe ziet een teek eruit?
Antwoord
Een teek die zich net heeft vastgebeten is erg klein (niet groter dan 3 millimeter), donker gekleurd, plat, en is heel moeilijk dood te drukken. Pas na een paar dagen begint de teek op te zwellen.
Teken op een duimnagel: van linksboven met de klok mee: volwassen vrouwtje, nimf, larve, volwassen mannetje.
Meer foto’s vind je bij het RIVM: voorlichtingsmateriaal tekenbeten en Lyme.
Preventie
Waar komen teken voor?
Antwoord
Teken komen in heel Nederland voor in bossen, duinen, heidegebieden, beschutte weilanden, parken en tuinen. Van daaruit hechten ze zich aan passerende mensen. Verder zitten ze op huisdieren, wild, grote grazers, vogels, zieke dieren en kadavers. Teken zijn er het hele jaar door, maar worden actief als de temperatuur boven de vijf graden Celsius komt.
Is het gebruik van Deet afdoende om je te beschermen tegen teken?
Antwoord
Deet wordt vaak door kampeerders gebruikt als middel tegen teken. Als je in het bos werkt, kun je Deet prima gebruiken, maar houd er rekening mee dat alleen (tegen teken) werkt op de plek waar je het aanbrengt en dat het na enkele uren is uitgewerkt. Let op: Deet kan kunststoffen beschadigen. Alternatieven voor Deet zijn middelen op basis van Citriodiol en IR3535.
Controle
Hoe controleer je op teken?
Antwoord
Doe een regelmatige controle. Vind je een teek, verwijder deze dan direct. Controleer altijd na een bezoek aan het groen, zoals het bos, de duinen, een park of als je in de tuin hebt gewerkt. De teek kan over het hele lichaam voorkomen, zoals je hoofd, nek, oksels en armen. Kijk ook bij je liezen en billen. Gebruik goede verlichting en een spiegeltje om ook plaatsen te controleren die je moeilijk kunt zien.
Systematisch controleren betekent:
- dat je jezelf na een verblijf in het groen altijd controleert, zo snel mogelijk na het werk, uiterlijk dezelfde avond;
- dat je dat steeds op dezelfde manier doet;
- dat je alle kledingstukken en je hele lichaam controleert.
Door elke keer op dezelfde manier te controleren, vergeet je geen plekken en spoor je zoveel mogelijk teken op. Vooral nimfen zijn heel klein (vergelijkbaar met een maanzaadje) en moeilijk te vinden. Om de controle ongestoord te doen, is het belangrijk dat je je kunt terugtrekken op een rustige plek met voldoende ruimte en met veel licht. Of laat je controleren door je partner.
Let op voor teken in je kleding
Niet alle teken bijten zich direct vast. Teken kunnen ook korte tijd in kleding blijven zitten voor ze zich in de huid vastbijten. Het is daarom ook belangrijk om je kleding te controleren als je in het groen bent geweest. Zitten er teken in je kleding? Was deze dan minimaal 30 minuten op 60 graden of stop ze in de droger. Daarnaast geldt ook dat teken vaak niet alleen zijn. Vind je een teek op je lichaam? Zoek dan nog verder of er misschien nog meer teken aanwezig zijn.
Tip: Informatiematerialen
Is het gebruik van Deet afdoende om je te beschermen tegen teken?
Antwoord
Deet wordt vaak door kampeerders gebruikt als middel tegen teken. Als je in het bos werkt, kun je Deet prima gebruiken, maar houd er rekening mee dat alleen (tegen teken) werkt op de plek waar je het aanbrengt en dat het na enkele uren is uitgewerkt. Let op: Deet kan kunststoffen beschadigen. Alternatieven voor Deet zijn middelen op basis van Citriodiol en IR3535.
Gebeten, en nu?
Hoe verwijder ik de teek?
Antwoord
Verwijder de teek zo snel mogelijk. Dit is het allerbelangrijkste!
Gebruik voorafgaand aan het verwijderen van de teek geen alcohol, jodium, olie of andere middelen. Dit heeft geen gunstig effect. Pak de teek zo dicht mogelijk bij de huid beet, bij voorkeur met een puntige pincet of een speciale tekenverwijderaar (lees altijd de gebruiksaanwijzing van het product goed door). Trek de teek er langzaam uit. Ontsmet het beetwondje als de teek verwijderd is. Zie voor meer informatie ook de website van Biowetenschappen en Maatschappij
- Noteer en onthoud de datum waarop u bent gebeten.
- Houd daarna (tot drie maanden na de beet) de huid rondom de beet in de gaten.
- Krijgt u klachten die doen denken aan de ziekte van Lyme (zie hieronder), ga dan naar de huisarts.
Wordt iedereen ziek na een tekenbeet?
Antwoord
In Nederland is gemiddeld één op de vijf teken besmet met de ziekte van Lyme. De meeste mensen worden niet ziek na een tekenbeet. De kans op de ziekte van Lyme na een tekenbeet wordt geschat op één tot drie procent. Als de teek zo snel mogelijk en op de goede manier wordt verwijderd is de kans op de ziekte van Lyme nog kleiner, maar besmetting blijft mogelijk.
Heeft bloedonderzoek naar de ziekte van Lyme zin als ik geen klachten heb?
Antwoord
Soms willen werkgevers en werknemers een Preventief Medisch Onderzoek, een bloedonderzoek naar de ziekte van Lyme. Dit wordt afgeraden bij mensen die geen klachten hebben. De test is daarvoor te ongevoelig en geeft verkeerde zekerheid. Bovendien leidt een positieve testuitslag bij mensen zonder klachten niet tot behandeling maar wel tot ongerustheid.
Is het erg als bij het verwijderen (een deel van) de kop van de teek blijft zitten?
Antwoord
Het lichaam van de teek is het belangrijkste deel om te verwijderen. Als een stukje van de kop in de huid achterblijft is dat ongevaarlijk. Dat komt er vanzelf weer uit, net als bij een splinter. Pak de teek met een puntig pincet zo dicht mogelijk op de huid bij de kop vast en trek hem er rustig uit.
Moet ik bij een tekenbeet naar de huisarts?
Antwoord
Zit de teek al langer dan 24 uur op je huid? Of krijg je koorts of spier- en gewrichtspijn, in de eerste weken na een tekenbeet? Overleg met de huisarts of behandeling gewenst is.
Heb je de teek zo snel als mogelijk weggehaald?
Let in de eerste 3 maanden na een tekenbeet goed op of je een vlek krijgt:
- een rode of blauw-rode vlek op de plek waar de teek zat (bij een lichte huid)
- een donkere of paars-blauwe vlek op de plek waar de teek zat (bij een donkere huid)
De vlek/uitslag is niet altijd duidelijk te zien. Ontstaat er een heel klein, rood plekje op de plek van de beet, dan hoef je je geen zorgen te maken. Dat is meestal een reactie van de huid op de beet zelf. Twijfel je over de huidverkleuring? Kijk op www.tekenradar.nl voor voorbeelden.
Krijg je klachten? Ga dan naar de huisarts.
Heb je medicijnen nodig na een teek in je huid?
Antwoord
1. Als de teek korter dan 24 uur in je huid zat
Heb je de teek direct weggehaald? En heeft de teek minder dan 24 uur op je huid gezeten? Dan is de kans op de ziekte van Lyme klein. Medicijnen zijn niet nodig. Die hebben dan meer nadelen dan voordelen. Je kunt dan beter de komende 3 maanden opletten of je een vlek krijgt rond de tekenbeet. Of op een andere plek van je lichaam.
2. Als de teek langer dan 24 uur in je huid zat
Denk je dat de teek al langer dan 24 uur in je huid heeft gezeten?
Dan kun je kiezen tussen je huid controleren of medicijnen. Bespreek dit met je huisarts.
Controleren: Let de komende 3 maanden op of je een vlek op je huid krijgt of ziek wordt:
De vlek kan rond de tekenbeet zitten. Of op een andere plek van je lichaam.
De kans dat je een vlek krijgt is klein: van de 100 mensen die een tekenbeet hebben, krijgen 2 tot 3 een vlek.
Als je ziek wordt, kun je deze klachten hebben: een ziek gevoel, hoofdpijn, pijn in je gewrichten en minder kracht. Als je een vlek krijgt of ziek wordt, bel dan je huisarts.
Medicijnen: Je kunt medicijnen slikken die bacteriën doden. Dit hoeft maar 1 keer. Slik ze wel binnen 72 uur na het weghalen van de teek. De medicijnen zorgen ervoor dat je niet ziek wordt als de teek de bacterie aan je heeft gegeven. Dat is een voordeel. Het nadeel van medicijnen is dat ze bijwerkingen kunnen geven. 30 van de 100 mensen krijgen bijwerkingen. Bijvoorbeeld misselijk zijn, overgeven en diarree. Of een allergische reactie.
Bel dezelfde dag je huisarts of huisartsenpost in 1 van deze situaties:
- Het lukt niet om de teek eruit te halen.
- De teek heeft al 24 uur of langer in je huid gezeten als je hem weghaalt.
- Je krijgt op de plek waar de teek zat een rode of blauwige vlek of ring die in een paar dagen groter wordt.
- Je krijgt ergens op je lichaam een rode of blauwige vlek of ring die groter wordt.
- Je voelt je ziek, met koorts, hoofdpijn, spierpijn en moeheid.
- Je krijgt 1 of meer dikke en pijnlijke gewrichten.
- Je krijgt pijn, tintelingen of minder kracht in je arm, been of romp.
- Je ziet opeens dubbel.
- De ene helft van je gezicht is opeens verlamd.
Bron informatie: Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG)
Lees verder
Werkgroep Arbo & veiligheid
– Liesbeth de Kort (VBNE)
– Petra Borsch (Landschapsbeheer Flevoland)
– Ingrid Brouwer (Staatsbosbeheer)
– Sylvia Bruning (FPG)
– Frans Cairo (Natuurmonumenten)
– Tetje Falentijn (LandschappenNL)
– Mirjam de Groot (Stigas, adviseur)
– Menno Niesing (Staatsbosbeheer)
E-learning
Volg de module Ziekte en allergiën na beten of steken op Leer je Groen.
Leer je groen is het e-learningplatform voor iedereen die als medewerker of vrijwilliger actief is bij een natuurorganisatie.
Meer onderzoek naar natuur
Natuurkennis.nl is de
meest complete kennisbank
met onderzoek en
praktisch advies over
bos- en natuurbeheer.
Vraag over dit onderwerp?
